Ο βουλευτής και δικηγόρος Δημήτριος Τσαλόπουλος
Η περίπτωση του λιτοχωρίτη Δημητρίου Τσαλόπουλου (1871-1962) αποτελεί μια ιστορία πέρα απ’ την ιστορία, μια ιστορία προσωπική για τον ήρωά της και μια ιστορία συλλογική.
Με τους πρωταγωνιστές εν ζωή, κακά τα ψέματα, είναι δύσκολο να υπάρξει αντικειμενική περιγραφή των καταστάσεων. Από την άλλη όμως αν αφήνουμε τα πράγματα να ξεχαστούν και να βασιστούμε μόνο σε κάποια απρόσωπα στοιχεία και έγγραφα, κινδυνεύουμε να χάσουμε την πραγματική εικόνα των εξιστορούμενων προσώπων. Ιδιαίτερα μάλιστα στο Λιτόχωρο ή σε άλλα μικρά μέρη όπου η συλλογή, η φύλαξη και η διατήρηση αρχειακών στοιχείων δεν μπορεί να θεωρηθεί ένας τομέας που οι αρμόδιοι φορείς και παράγο- ντες πρωτοπορούν. Η ειδική αναφορά στον βουλευτή και δικηγόρο Δημήτριο Τσαλόπουλο βασίζεται σε τέτοιο, γνήσιο υλικό.
Ο Δημήτριος Τσαλόπουλος του Ιωάννη και της Μαρίας γεννήθηκε το 1871 στο Λιτόχωρο. Ο πατέρας του ήταν κτηματίας στο Βαρικό, με ικανή μόρφωση για την εποχή του και με συμμετοχή στα κοινά στους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Στα μητρώα και αρχεία του πρώην Δήμου Λιτοχώρου το επώνυμο της οικογένειας ανιχνεύεται με διάφορες γραφές: «Τσιάλης, Τσάλης, Τσιαλόπουλος, Τσαλόπουλος, Τσιάλς στο τοπικό ιδίωμα».
Η κατάληξη –πουλος έχει πατρωνυμική σημασία (ο απόγονος του Τσάλη) και είχε ξεκινήσει να χρησιμοποιείται στο Τουρκοκρατούμενο Λιτόχωρο στο β΄ ήμισυ του 19ου αιώνα. Την προσθέτανε στο επώνυμό τους μάλλον οι εύπορες λιτοχωρίτικες οικογένειες (εμπορευόμενοι, ναυτικοί, κτηματίες).
Σε επιστολή από το Λιτόχωρο με ημερομηνία 18-2-1874, που φυλάσσεται στο αρχείο Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης (αριθμός 2687) ο πατέρας του υπογράφει ως «Ιωάννης Τσαλόπλος»: «… οι υποφαινόμενοι κάτοικοι Λιτοχώρου και ιδιοκτήται αγρών και λιβαδίων εις Βαρικόν …».
Είχε άλλα δύο άρρενα αδέλφια, τον Γεώργιο και τον Μιχαήλ. Ο Γεώργιος Τσαλόπουλος φοίτησε στο Διδασκαλείο αρρένων Σερρών, το πρώτο στην υπόδουλη Ελλάδα, το οποίο ιδρύθηκε από τον Μακεδονικό Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Σερρών, εγκαταστάθηκε στην πόλη και εργάστηκε ως δάσκαλος σε εκπαιδευτήρια, διατελέσας διευθυντής του 8ου Δημοτικού Σχολείου (σημερινού 23ου) Σερρών. Έγινε εθνομάρτυρας γιατί οι Βούλγαροι τον θανάτωσαν με τον πιο άγριο τρόπο κα- τά την αποχώρησή τους. Οδός της πόλης των Σερρών φέρει τιμητικά το όνομά του. Ο άλλος αδελφός του Μιχαήλ παρέμεινε στο Λιτόχωρο και ασχολήθηκε με τα πατρικά κτήματα. Σε γράμματα από το Λιτόχωρο με ημερομηνίες 8-10-1908 και 25-2-1909 που φυλάσσονται στο αρχείο Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης (αριθμοί 2679, 2692) τον βρίσκουμε να είναι μέλος της πενταμελούς Εφορείας των Σχολείων του Λιτοχώρου.
Τα διδακτήρια της κωμόπολης ανοικοδομήθηκαν αμέσως μετά την καταστροφή τους από τους Τούρκους κατά την επανάσταση του Ολύμπου το 1878. Ο Δημήτριος Τσαλόπουλος μαθήτευσε στο πλήρες Δημοτικό Σχολείο και σε μια τάξη του «ελληνικού» το οποίο είχε έναν ελληνοδιδάσκαλο.
Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Γαλλία, όπου γράφτηκε στο διπλωματικό τμήμα της Σχολής των Νομικών Επιστημών του Παρισιού. Ανακηρύχθηκε διδάκτωρ των Νομικών Επιστημών του Παρισιού.
Λίγο πριν την εκπνοή του 19ου αιώνα η Κατερίνη είχε καταστεί το κέντρο του ομώνυμου καζά (επαρχία) με συγκριτικό πλεονέκτημα τη στρατηγική της θέση. Η Κατερίνη ήταν η πρωτεύουσα του καζά που εκτεινόταν στην περιοχή που ανήκει περίπου σήμερα στην περιφέρεια Πιερίας. Κατά τα τέλη της Τουρκοκρατίας στην κωμόπολη ήταν η έδρα των τουρκικών υπηρεσιών αλλά και η έδρα του επισκόπου Κίτρους. Εδώ εγκαταστάθηκε μόνιμα ως δικηγόρος ο Δημήτριος Τσαλόπουλος.
Το 1900 παντρεύτηκε την Αναστασία Βασιλείου Κυργιάννη (1876-1936). Απέκτησαν ένα γιο και τρεις θυγατέρες, τους κάτωθι:
Ιωάννης Τσαλόπουλος (1901-1988) διέπρεψε ως δικηγόρος. Επίσης ο εγγονός του Δημήτριος Ι. Τσαλόπουλος (1946-2002) ήταν δικηγόρος, ενώ συγγενείς του ζουν σήμερα στη Αθήνα.
Μαρίκα (1905-1944). Απεβίωσε άγαμη.
Ναυσικά (1909) παντρεύτηκε τον Ιωάννη Ζησιάδη, καθηγητή Πανεπιστημίου.
Αμφιτρίτη (1915) παντρεύτηκε τον Διονύσιο Βασιλάτο. «Αμφιτρίτη» ονομαζόταν και η βασιλική θαλαμηγός με επιβαίνουσα τη βασίλισσα Όλγα, που στις 29-10-1912 αγκυροβόλησε στο ελεύθερο πλέον Λιτόχωρο.
Η γυναίκα του ήταν κόρη πλούσιας οικογένειας με μεγάλη ακίνητη περιουσία. Ο κτηματίας πεθερός του Βασίλειος Γ. Κυργιάννης (1839-1932) καταγόταν από τον Άγιο Δημήτριο Πιερίας και είχε σημαντική προσφορά στην εθνική και κοινοτική ζωή της Κατερίνης την περίοδο πριν και μετά την απελευθέρωση (1912). Ο Κυργιάννης κατά καιρούς διετέλεσε μέλος της δημογεροντίας Κατερίνης, όπως τα έτη 1904-1905, 1907 και 1910. Ο επίσκοπος Κίτρους Παρθένιος Βαρδάκας το 1904 τον διόρισε σε επιτροπή, κάτω από την προεδρία του, με σκοπό την ανέγερση νέου σχολικού κτιρίου στην Κατερίνη. Επίσης το 1905-1906 τον διόρισε σε τριμελή επιτροπή με την εντολή να εξετασθούν τα οικονομικά στοιχεία της μονής του Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω. Από τον Κυργιάννη ο Παρθένιος Βαρδάκας δανείσθηκε το ποσό των 1.100 (!) λιρών το 1912 για την ανέγερση νέου επισκοπικού μεγάρου. Κατά την περίοδο 1915-1916 ο Βασίλειος Κυργιάννης ήταν ο πρώτος Έλληνας δήμαρχος της πόλης.
Ο δικηγόρος Δημήτριος Τσαλόπουλος ανέπτυξε πλούσια εθνική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική δράση τόσο κατά τους τελευταίους χρόνους της Τουρκοκρατίας όσο και μετά την απελευθέρωση.
Διαπρεπής δικηγόρος, προικισμένος με εξαιρετικές ικανότητες, αγωνίστηκε με τις νομικές του γνώσεις για την ανάπτυξη, πρόοδο και προκοπή της Κατερίνης και ολόκληρης της Πιερίας. Γνήσιο τέκνο της πιερικής γης, ευπατρίδης και ταπεινός υπήρξε αδιαφιλονίκητο πρότυπο πατριωτισμού, αγωνιστικότητας και δημιουργικότητας.
Συμμετείχε στην Εθνική Επιτροπή Κατερίνης (1905-1908) που οργάνωσε ο καπετάν Ματαπάς (Μιχαήλ Αναγνωστάκος) σε συνεργασία με τον επίσκοπο Κίτρους Παρθένιο Βαρδάκα. Γράφει ο Παρθένιος: «Αποτελουμένη αύτη εκ … προσώπων απάντων εκ των προκρίτων της πόλεως, των πλείστων δ’ εξ αυτών όντων και μελών της Δημογεροντίας, ουδεμιάς θυσίας εφείσθη, ουδέποτε τον ανά πάσαν στιγμήν προβάλλοντα κίνδυνον υπό των τουρκικών αρχών έλαβεν υπ’ όψιν, αλλά μετ’ αυτοθυσίας και αυταπαρνησίας και ζήλου παραδειγματικού, πλήρως το ανατεθειμένον αυτή καθήκον εξεπλήρωσε, του δικαίου εθνικού επαίνου αξία καταστάσα».
Το 1909, κατόπιν αρχαιρεσιών, εκλέχτηκε πρόεδρος του σωματείου «Η Φιλόπτωχος και Φιλόμουσος Αδελφότης “Η ΠΙΕΡΙΑ”», στο οποίο συμμετείχε ο ίδιος και η σύζυγός του ενεργά από της συστάσεώς του το 1903. Τον ίδιο χρόνο (1909) έσωσε τον Παρθένιο Βαρδάκα από δολοφονική προσπάθεια που οργάνωσαν οι Νεότουρκοι της Θεσσαλονίκης. Από το 1900 έως το 1912 αποτελούσε μέλος της πενταμελούς Δημογεροντίας της Κατερίνης.
Το πρωί της 16ης Οκτωβρίου 1912, ημέρα Τρίτη, ο δικηγόρος Δημήτριος Τσαλόπουλος ήταν στην αντιπροσωπεία των δημογερόντων που με τον επίσκοπο Παρθένιο Βαρδάκα υποδέχτηκαν στην Κατερίνη τον ελευθερωτή Ελληνικό Στρατό.
Με την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό εισήλθε στον πολιτικό στίβο, εκλέχθηκε τρεις φορές βουλευτής Πιερίας, θητεύοντας ευδόκιμα στο ελληνικό κοινοβούλιο από το 1915 μέχρι το 1922. Για πρώτη φορά το 1915 οι ελεύθεροι κάτοικοι της Πιερίας προσήλθαν σε εκλογική διαδικασία. Η Επαρχία ή Υποδιοίκηση Κατερίνης ταυτιζόταν γεωγραφικά με τον σημερινό νομό Πιερίας, υπαγόταν στον νομό Θεσσαλονίκης και αναλόγως του πληθυσμού της αναδείκνυε τους βουλευ- τές.
Βουλευτικές εκλογές 31-5-1915. Ο Δημήτριος Τσαλόπουλος ανήκε στην παράταξη των βασιλοφρόνων και στις εκλογές πολιτεύτηκε με τους συνδυασμούς που πρόσκεινταν στον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄. Συνυ- ποψήφιός του ήταν ο εκ Κολινδρού Γεώργιος Αδαμαντίδης, μέγας ευεργέτης του τόπου του. Στο σύνολο των ψήφων του νομού Θεσσαλονίκης ο Τσαλόπουλος έλαβε 38.139 ψήφους, ενώ ο Αδαμαντίδης έλαβε 35.213 ψήφους. Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό, με ευρεία και στενή περιφέρεια και η ψηφοφορία γινόταν με σφαιρίδιο.
Βουλευτικές εκλογές 6-12-1915. Εκλέχτηκε βουλευτής με τον «Εθνικό Συνδυασμό» των κυβερνητικών υποψηφίων του βασιλιά Κωνσταντίνου. Συνυποψήφιός του ήταν ο εκ Κατερίνης Περικλής Κράλλης. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι Φιλελεύθεροι δεν συμμετείχαν (απείχαν). Απόδειξη της μεγάλης αποχής είναι ότι το σύνολο των ψηφισμάτων στον νομό Θεσσαλονίκης είναι 25.013 και στην επαρχία Κατερίνης 1.546!
Βουλευτικές εκλογές 1-11-1920. Στη διεδρική Πιερία εκλέχτηκαν βουλευτές ο Δημήτριος Τσαλόπουλος και ο Σπυρίδων Παππάς. Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό με ευρεία εκλογική περιφέρεια και η ψηφοφορία έγινε με σφαιρίδιο. Συμμετείχαν μόνον δύο παρατάξεις, η Ηνωμένη Αντιπολίτευσις και το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου. Οι υποψήφιοι της Πιερίας έλαβαν τις κάτωθι ψήφους: Σε σύ- νολο 34.367 στον νομό Θεσσαλονίκης, ο Τσαλόπουλος έλαβε 21.129 ναι, 13.238 όχι. Ο Δημήτριος Δίγκας έλαβε 15.708 ναι, 18.659 όχι. Σε μερικό σύνολο 30.762 στον νομό Θεσσαλονίκης, ο Παππάς έλαβε 19.101 ναι, 11.434 όχι. Ο Δημήτριος Δημάδης έλαβε 13.350 ναι, 17.412 όχι.
Πολυμαθής, με ευρύτητα πνεύματος και πολύπλευρη μόρφωση πρόσφερε στον δημόσιο βίο και στην κοινωνία. Έπειτα από τη Μικρασιατική Καταστροφή αποσύρθηκε από την πολιτική. Αναζήτησε και πέτυχε τη συνάφεια μεταξύ της επιστήμης του και της πολιτικής, υπηρετώντας την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και τη δημοκρατία. Πιστός και άξιος θεματοφύλακας υψηλών φρονημάτων, αυτός ήταν ο Δημήτριος Τσαλόπουλος. Υπήρξε άριστος γνώστης της τουρκικής και γαλλικής γλώσσης και ως μεταφραστής και διερμηνέας πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες τόσο κατά την Τουρκοκρατία όσο και μετά την απελευθέρωση. (Επικυρώσεις εγγράφων, μεταφράσεις κλπ). Διετέλεσε πληρεξούσιος δικηγόρος της τότε Κοινότητος Κατερίνης στις διάφορες δικαστικές υποθέσεις της. Ο επίσκοπος Κίτρους Παρθένιος Βαρδάκας στη διαθήκη του που συνέταξε το 1932 τον όρισε επικεφαλής επιτροπής για την υλοποίηση του κληροδοτήματός του και την εκτέλεση της διαθήκης.
Γέννημα, θρέμμα του Λιτοχώρου, τίμησε τη γενέτειρα και τους Λιτοχωρίτες. Όλες τις προπολεμικές δεκαετίες το Λιτόχωρο ήταν ο τόπος παραθερισμού της οικογένειάς του κατά τα καλοκαίρια. Τίμησε συμπα- τριώτες και επετείους κι ένιωσε την ισχύ των παλιών δεσμών της οικογένειάς του, που έδεναν αυτόν με τον τόπο. Έχει αφήσει αξέχαστες στιγμές στη μνήμη των παλαιότερων στην ηλικία. Εμφορούμενος από αγνά ιδεώδη δεν ξέχασε ποτέ τον τόπο καταγωγής, τα τοπικά ήθη και έθιμα. Όταν ερχόταν στο Λιτόχωρο, οι συγχωριανοί του είχαν έτοιμα περιπαικτικά στιχάκια, όπως αυτό:
“Αν ήθελες Τσαλόπουλε να γίνεις βουλευτής, έπρεπε να ρωτήσεις αν θέλουμε κι εμείς.
Ε λε τούμπα, ε λε τούμπα
ο Βενιζέλος κάνει κωλοτούμπα.
Στου Γούναρη την πόρτα κρεμάσανε μια γάτα, βγαίνει ο Τσαλόπουλος την έκανε σαλάτα.
Ε λε τούμπα, ε λε τούμπα
ο Βενιζέλος κάνει κωλοτούμπα.”
Απεβίωσε τη 13-10-1962. Αγγελτήριο κηδείας του είναι δημοσιευμένο στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ τη 14-10-1962. Με απόφαση του Δήμου Κατερίνης ο οικογενειακός τάφος διατηρείται μέχρι σήμερα στην είσοδο του κοιμητηρίου της Αγίας Αικατερίνης.